در تاريخ الحكما آمده است كه : [1]
« در تاريخ الحكماست كه اصول هندسه اسم اسلامي كتاب اقليدس است . و اما اسم رومي آن استقصاتست چنانكه اسم يوناني آن اسطروشياست . و حكماي يوناني آنرا كتاب الاركان خوانند .
بعضي كلمه اقليدس را بضم همزه و كسر دال و بعضي ديگر بكسر همزه و ضم دال ضبط كرده و گفته اند كه : اين كلمه مركب از دو كلمه ( اقل) بمعني كليد و ( دس ) بمعني مقدار است . كه معني تركيبي آن كليد اندازه ( کليد هندسه ) است . »
[ اقل دس = اكل دس = كليد هندسه = كليد اندازه ] .
{ اقليدس = کتابی دارای 13 کليدِ گشايشِ هندسه .}
از كاتب خوارزمي د رمفاتيح العلوم ، آمده است كه :[2]
« هندسه كلمه اي است فارسي كه معرب شده و از لغت فارسي اندازه {dose} به معني مقدار گرفته شده است ، خليل گفته است كه مهندس كسي است كه نقشه مجراي قنات و بستر كاريز را طرح مي كند تا معلوم كند كه هر كاريز چگونه بايد حفر شود . اين كلمه از " هَندَ زَه " مشتق شده و فارسي است ، در هنگام معرب شدن " ز " به " س " بدل شده است ، زيرا در لغت عرب كلمه اي كه در آن پس از حرف دال حرف زاي باشد وجود ندارد » .
ذبيح بهروز آورده است : [3]
« اولين ترجمه هندسه اقليدس از عربي به لاتين در اوايل قرن دوازدهم ميلادي انجام گرفته است كه يكنفر انگليسي از اهل باث كه خود را به لباس طلاب مسلمان در آورده بود از اسپانيا نسخه اي از اين كتاب را بدست آورده تا اين اوقات نسخه يوناني كتاب هندسه در اروپا وجود خارجي نداشته است ميگويند نسخه يوناني آن بعدها پيدا شده است . راستي كتاب سازان و تجار عتيقه كه هنرنمايي آنها را خود اروپاييان نوشته اند هرجا نقصي مشاهده شده بخوبي رفع كرده اند .
راجع به كلمه "مجستي " و " مجست " [ مگستي يا مغستی ] و كتاب مجستي از قديم اختلافاتي ديده مي شودبا درنظر گرفتن اختلافات و رسيدگي بحساب رصد هايي كه در آن كتاب ذكر شده باين نتيجه ميرسيم كه كتاب مجستي 372 سال خورشيدي كامل از آنچه تصور شده تاريخ تاليفش پايين تر است يعني اين كتاب مربوط به بطلميوس منجم كه گفته اند در قرن دوم ميلادي ميزيسته نيست و نسخه اصلي يوناني آن وجود نداشته است .
مسعودي در التنبيه و الاشراف باين اختلاف توجه داشته و عصر بطلميوس را با حساب خودش معين كرده است كه در حدود چهار قرن پيشتر است » ؟!
127740919 }}} آیا میتوانیم شک در باره این نوشته بنماییم؟
آیا پژوهشگران میتوانند نوشته کهنی دادگاه پسند، بر روی سنگ یا گل از زمان یونانی های کهن نشان بدهند؟
آیا پژوهشگران میدانند که در بابل و خوزستان و دوران هخامنشی نوشته هایی به خط میخی در باره دانش نجومی و ریاضی آن دوره ها پیدا شده و در دست رس دادگاه ها میباشد.
آیا بطلمیوس و اقلیدس زایده آغاز کتاب نویسی در سده دوم هجری میباشد ؟ {{
[1#_ftnref1]مدرس رضوي ، آثار و احوال طوسي ، چاپ دانشگاه ، 1334 . برگ 199
[2] كاتب خوارزمي ، مفاتيح العلوم ،برگردان حسين خديو جم ، چاپ خواجه 1347 ، برگ 193 .
[3] ذبيح بهروز ، قصه سكندر و دارا به ياري اصلان غفاري ، چاپ فرو هر ، 1380 ، برگ 26-25 .